Historia kromieryskiego pałacu jest nieodłącznie związana z biskupstwem, a od 1777 roku z arcybiskupstwem ołomunieckim, którego dzieje sięgają czasów św. Metodego, aczkolwiek najstarsza wzmianka o samym biskupstwie pochodzi dopiero z 1063 roku.
Z biegiem czasu miejscowi biskupi dopracowali się statusu największych właścicieli ziemskich na Morawach z tytułem książęcym oraz licznymi przywilejami (prawo bicia monet, ustrój lenny). Dzięki temu udało im się stworzyć wielkie dominium, na które składały się liczne zamki, miasta i wsie – do największych należały m.in. Vyškov, Svitavy, Mohelnice, Mírov, Hukvaldy oraz Kromieryż, który to stał się później najważniejszym ośrodkiem administracyjnym biskupstwa. Od czasów średniowiecza znajdowała się tu kancelaria lenna, a w XVII wieku założono tu mennicę oraz biskupie urzędy gospodarcze. Ponadto tutejszy pałac pełnił również funkcję rezydencji letniej.
Obecny wygląd pałacu jest wynikiem radykalnej przebudowy z drugiej połowy XVII wieku, kiedy to pierwotnie renesansowy pałac znalazł się w ruinie na skutek okupacji szwedzkiej. Biskup Karol von Liechtenstein-Castelcorno, we współpracy z architektami Filibertem Luchesem oraz Giovannim Pietrem Tencallą, wybudował barokową rezydencję (1686–1698). W 1752 roku niszczycielski pożar strawił drugie i pierwsze piętro pałacu. Odbudowanym wnętrzom nadano późnobarokowy oraz rokokowy wystrój.
Biskupi i arcybiskupi ołomunieccy dali się również poznać jako mecenasi sztuki, o czym świadczą zgromadzone w pałacu zbiory (m.in. archiwum muzyczne, galeria obrazów, biblioteka).
Ważne wydarzenia z historii pałacu
Znaczenie pałacu oraz miasta jako takiego wzrosło przede wszystkim w XVI wieku, kiedy to Kromieryż był główną siedzibą biskupa na Morawach. To właśnie z Kromieryża biskup wyruszał w podróże do Ołomuńca, Brna, Pragi i Wiednia. Wraz z nim przebywał w Kromieryżu dwór składający się z osób wypełniających zadania polityczne, administracyjne i gospodarcze. Dni powszednie dworzan przeplatane były w regularnym cyklu świętami kościelnymi. Do najbardziej uroczystych, ale i niezwykle rzadkich momentów należały wizyty monarchów w mieście oraz ich obecność w pałacu.
Wiadomo, iż w czasach nowożytnych gościł w kromieryskim pałacu królów czeskich i cesarzy rzymskich biskup Stanisław Thurzo (1496–1540). To właśnie on założył (przywrócił) w Kromieryżu rezydencję biskupią i zamieszkał tam na stałe wraz ze swoim dworem. Ten humanistycznie zorientowany biskup pozostawał w bardzo dobrych stosunkach z królem Czech i Węgier Władysławem Jagiellończykiem.
W związku z długim wakatem na tronie arcybiskupim w Pradze, Stanisław Thurzo koronował w marcu 1509 roku w Pradze Ludwika Jagiellończyka, syna Władysława, na króla Czech. Król, wracając na Węgry, gdzie mieszkał na stałe, skorzystał z zaproszenia biskupa i zatrzymał się wraz ze swą świtą w Kromieryżu. Jego pobyt trwał trzy dni. Jednym ze świadków tej obustronnie korzystnej relacji jest stara wieża pałacowa, która w późniejszym okresie została obudowana obecnym, barokowym korpusem. Nad portalem tej gotycko-renesansowej budowli, która dawniej stanowiła główne wejście do pałacu, tuż obok herbu biskupa Thurzona znajduje się herb króla, a także łaciński napis pochwalny, który można by przetłumaczyć następująco: „Bezpieczne bez zguby państwo nam pozostanie chronione, dopóki królewskie berło dzierży Władysław król. Żyj nam długo, królu najlepszy, Władysławie, abyśmy długo cieszyli się owocami, które przynosi pokój”. Kilka lat później, w sierpniu 1515 roku, biskup Thurzo gościł w Kromieryżu polskiego króla Zygmunta Starego, brata Władysława Jagiellończyka. Obaj bracia uczestniczyli wówczas, obok cesarza rzymskiego, arcyksięcia Austrii Maksymiliana I Habsburga, w Zjeździe wiedeńskim, podczas którego uzgodniono sukcesję w państwach Europy Środkowej oraz zawarto umowy małżeńskie. Ludwik Jagiellończyk ponownie zawitał do Kromieryża po koronacji swojej żony Marii Habsburżanki w lutym 1523 roku.
Niezwykle wzniosłym wydarzeniem, przynajmniej według starych przekazów, była wizyta cesarza rzymskiego, króla Czech Maksymiliana II Habsburga w Kromieryżu w styczniu 1567 roku. Maksymilian brał udział w obradach sejmu ziemskiego w Brnie, a stamtąd miał udać się do Opawy. Biskup ołomuniecki Wilhelm Prusinovský von Víckov (1565–1572), który również uczestniczył w obradach sejmu, zaprosił władcę do Kromieryża. Na tę okazję kazał wyprawić bogatą ucztę. Wizyta ta była ostatnią na następne stulecia. Kromieryż traci swoją wyjątkową pozycję w obrębie dominum biskupiego na rzecz Mikulova, gdyż właśnie tam, w swojej rodowej rezydencji, osiadł biskup Franciszek von Dietrichtein. Po jego śmierci zaś nadchodzą niespokojne czasy wojny trzydziestoletniej.
Dopiero w drugiej połowie XVII wieku doszło do odnowienia dawnego dominium biskupiego, a także samego Kromieryża i pałacu. Mimo to już nigdy więcej nie stał się on główną rezydencją mieszkalną biskupów ołomunieckich i pełnił jedynie funkcję rezydencji letniej i administracyjnej. Dopiero w czerwcu 1748 roku Kromieryż oraz ówczesnego biskupa Ferdynanda Juliusa von Troyera (1746–1758) zaszczyciła swoją wizytą cesarzowa Maria Teresa, udająca się do Ołomuńca na zwiedzanie tamtejszej twierdzy. Z kolei w 1770 roku biskup Maksymilian von Hamilton (1761–1776) gościł tu cesarza Józefa II, który zatrzymał się w drodze do Uničova na spotkanie z królem Prus Fryderykiem II.
W latach 1848–1849 w pałacu obradował Sejm Kromieryski, znany również jako Sejm Ustawodawczy Cesarstwa Austrii. Na potrzeby obrad sejmu zaadaptowano tzw. Wielką Jadalnię, w której wybudowano trybunę z ławami poselskimi oraz stołami dla prezydium sejmu (dzisiejsza Sala Sejmowa), które przywieziono z Wiednia i Pragi. Oprócz samego sejmu, w pałacu umieszczono siedziby ministerstwa wojny i spraw wewnętrznych, a także mieszkania ministrów. Działała tu również poczta sejmowa, kawiarnia poselska, cukiernia i restauracja. Przygotowany przez kromieryskich posłów dokument konstytucyjny skończył niestety jako koncepcja, której nigdy nie przyjęto. Sejm zwrócił oczy habsburskiego świata na morawski Kromieryż, a także przyczynił się do tego, że przez dłuższy okres przebywało tu wiele ważnych i wykształconych osób, nie tylko z czeskiego, lecz także z austriacko-niemieckiego oraz polskiego życia politycznego.
Kolejnym ważnym wydarzeniem w dziewiętnastowiecznej historii Kromieryża było spotkanie austriackiego cesarza Franciszka Józefa I z rosyjskim carem Aleksandrem III w dniach 25–26 sierpnia 1885 roku. Jaki był powód spotkania obu władców w Kromieryżu? Niewątpliwie dyskutowali o dalszym kierunku polityki obu państw. Niemniej próba zbliżenia się z Rosją bardzo szybko skończyła się niepowodzeniem. Sprzeczne ambicje Austro-Węgier i Rosji na Bałkanach uniemożliwiły jakiekolwiek zbliżenie obu mocarstw.
Pałac wraz z zabytkowymi ogrodami ponownie znalazł się w centrum uwagi w 1998 roku, kiedy to został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Ten symboliczny akt potwierdził artystyczne oraz społeczne znaczenie kompleksu.
